३६ वर्ष पुरा भयो ४५ सालको नाकाबन्दीको
२०४५ चैत १० मा सकिने पारवहन सन्धी नविकरण गर्न अस्विकार गर्दै भारतले सोही दिनबाट दुइ नाकामा सिमित सुविधा दिदै नेपालमाथी भारतले नाकावन्द लगायो । त्यसबेला प्रधानमन्त्री रहेका मरिचमानसिंहको सरकार त्यसबेला झुक्न चाहेन । भारतले चाहे जस्तो पारवहन सम्झौता गर्न नेपालले अस्विकार गरेपछि भारतले दवाव दिने मनसायले नाकाबन्दी लगाएको थियो । तत्कालीन राजा विरेन्द्रले पनि भारतको मनसाय वमोजिम सम्झौता नगर्न प्रधानमन्त्रीलाई निर्देशन दिएका थिए ।
यसरी देश आक्रान्त रहेको समयमै २०४६ को माघ ५-७ गते गणेशमानसिंहको चाक्सीवारी निवासमा भएको नेपाली कांग्रेसको अधिवेशनले सरकारको बिरुद्ध आन्दोलनको घोषणा गरेको थियो । जनता नाकावन्दको पिडाले सरकार प्रति बितृष्णा जगाइरहेकै समयमा देश र जनताको साथ दिनुपर्ने दलका नेताहरुले घुमाउरो पारामाा भारतलाई सहयोग गरेझै गरेर घोषणा भएको आन्दोलनमा सहजै जनताको सहभागीता हुन सक्छ भन्ने अन्यौल नै थियो ।
नेपाल सरकारले निकै अगाडिदेखि केही हतियार किन्ने तैयारी गर्दै थियो । २०३० सालमा नै भारत सरकारसंग हतियार खरिदका लागि प्रस्ताव पनि गरेको थियो । तर भारत सरकारले भने तीन तिरबाट भारतले घेरिएको हुँदा बाह्य सुरक्षाको डर नभएको हुँदा हतियारको आबश्यकता नरहेको जीकिर गर्दै हतियार बेच्न अस्विकार गर्यो । दोश्रो भारतले बेच्ने हतियार भारतका लागि नै खतरा नहोस भन्ने मनसाय पनि थियो । यसको साथै राजा विरेन्द्र तथा राजीव गान्धी बिच पनि केही फाटो उब्जिएको थियो ।
यसरी भारतबाट हतियार खरिद गर्न नपाए पछि राजा विरेन्द्रले चीनलाई प्रस्ताव गर्यो र स्वीकृति पाएपछि आकाशबाट आक्रमण गर्न सकिने चाइनिज एयर डिफेन्स आर्टिलरी ‘एन्टी एयरक्राफ्ट गन’ चीनबाट खरिद गर्यो । यसरी चीनबाट हतियार ल्याएको भन्दै नेपालसँग रिसाएको भारतले पारवहन सन्धी नविकरण गर्न अस्विकार गर्दै नेपाल माथि नाकाबन्दीमा लगायो ।
यस अगाडि पनि २०२७ सालमा नेपालले चीन सरकारको सहयोगमा अरनिको राजमार्ग बनाएर चिनियाँ सामग्री आयात गरि नेशनल ट्रेडिङ मार्फत बिक्री बितरण गरेको निहुँमा नाकाबन्दी लगाएको थियो । त्यसबेला पनि राजा महेन्द्रले झुक्न चाहेनन् । यसपटक राजा विरेन्द्र अडिग रहँदा भारत सरकारले करिव १५ महिना नाकाबन्द गर्यो ।
देश नाकावन्दीको पिडामा पिडित भइरहेको समयमा आजका गणतन्त्रका हिमायतीहरू नै भारतसंग साथगाथ गरि आन्दोलनमा कुर्लिएका थिए । भारतीय नेताहरूलाइ चाक्सीवारीमा निम्तो दिएर नेपाल विरुद्ध नै बोल्न लगाएका थिए ।
२०४५ सालमा नेपालको आफ्नै खाद्यान्न उत्पादनले ६० प्रतिशत भन्दा बढी धानेको थियो । यातायातका साधनको चाप त्यति बिघ्न थिएन । तसर्थ जहाजबाट तेश्रो मुलुकबाट आयात गरेर आपूर्ति दिन सकिएको थियो । धेरै जसो दाउराबाट खाना पकाउने गर्दथे तसर्थ समस्या ठूलो रहेन ।
देश अहिले झन परनिर्भर भएको छ । त्यसमा पनि हामी भारतको दयामा रहेझै देखिन्छ । खाद्यान्न पनि हाम्रो उत्पादनले एक महिना पनि धान्न मुश्किल हुँदै गएको छ । दुई पाइला हिड्न पनि हामी अल्छी भइसक्यौ । साधन बिना कतै निस्कन खोज्दैनौ । देशमा आएको गणतन्त्रले बिकास बजेट भन्दा बढी खर्च तलव र भत्तामा बाड्नुपर्ने भएको छ ।
१० चैत २०४५ बाट सुरु भएको नाकाबन्दी १७ असार २०४७ मा अन्त्य गरिएको थियो ।
साभार-सुनिल उलाक